L' parlement d la Haott B·rtingn - institu Chubri - Du galo pourr astourr

L' parlement d la Haott B·rtingn

Artiq bani l' 7 du mouâz d julhèt 2016

In parlement qhi s ·rchonm

L' galo s caozz den lé touâz çinqhiem du soulérr d la B·rtingn istoriq : Il e Vilein·n, Louérr Atlantiq, le tièrr ô soulérr du Morbiyaun e lé deûz tièrr ô soulérr dé Côtt d'Ahaot. S’ée in parlement romaun du dmenn de wi. S'ée ahuchë « l' patouâz » itou, conm pourr tout lé parlement rejion·nao de Franç. Mée l’ tèrm-çi s pèrd de pu en pu a caozz qe s’ée deprizaunt e q'i n don·n pouint d'idée su l' tèrouer du caozë.

Conm lé-z aotr parlement d Franç, le galo ée en danjer d disparétt, surtout a caozz de la politiq d’ « abolisment dé patouèz » qe mni l’Etat françéez a parti d la Revoluçion françéezz. Parr le fètt, la politiq-la a frenë l'ajustaïj du galo é chanjment du vintiem sieq e sa q'a poussë l' mondd a s sèrvi rin q du françéez : alonjment du ten ecolier, chanjment dé métiéer, agrandisment dé vil, mouvanç pu fortt du mondd, devlopment d l'ecrit den la vî d tout lé jour, néssanç e forçisment d la telë e d la radio... Dedpée 2009, l'UNESCO a cllâssë l' galo enmél lé parlement "en graund danjer" den sn atlass dé parlement en danjer.

Dedpée l-z année 1970, n’a d pu en pu d mondd a s’interéssë den l’ galo. Enn glhanée d la literaturr d’astourr fu banî en 1982. Enn opçion ô baq ée ouvèrtt dedpée 1984 den l’academî d Renn. En 1993, in p·rmier-r albonm d'ec·rouée a Tintin fu t·rlatë en galo ; dedpée l’ ten-la, d’aotr t·rlatée on sourçë. En 1995, i’u in p·rmier motier deûz-caozéer d bani. Dedpée 2002, n'a Plum'FM qhi don·n enn dizenn d'ourr d'emission en galo châq sëmenn. Enn p·rmierr grâmérr sorti en 2005. E n'a bin d'aotr fëzurr qhi'on të minzz su pië dedpée. En vayaun tout sa, n’a d-z elu qhi s son engaïjë pourr la rcon·nésanç publliq de la lang. S’ée d minm q’ô mouâz d deçenb 2004, le Consalh rejionna d B·rtingn ·rcon·nu « ofiçialment, côtt la lang françéezz, l'egzistenç du b·rzon·nèq e du galo conm dé lang de la B·rtingn ». A ptitt fae, n'a enn cmunaotë linghistiq qhi s charpentt e qhi s'engaïj.

Nen savaer davantaij den Bretania

L' porta Bretania vou propôzz enn parchée su l' galo qhi fu redijée parr Chubri en 2014 : Le gallo, la langue de la Haute-Bretagne.

Yezh Breizh-Uhel

Troet gant Touènn Châtelier

Ur yezh a gas war-raok.

Ar gallaoueg a vez komzet e tri femped Reter Breizh. Il-ha-Gwilen, Liger-Atlantel, trederann Reter ar Morbihan ha daoufarzh Reter Aodoù-an-Arvor. Ur yezh roman eo, bet klaset e-touez ar yezhoù Oïl. Anvet e vez « patois » ivez, evel ma vez graet evit ur yoc'h yezhoù Frañs arall. Neoazh, Ne vez ket implijet ar ger-se kement ha gwezharall rak ul liv negativel a zo warnañ hag ouzhpenn-se ne ro ket titouroù-lec'h resis anezhañ.

Evel yezhoù Frañs arall, ar gallaoueg zo en arvar, dreistholl en-abeg d'ar politikerezh distruj- « patois » a oa bet kaset gant gouarnamant bro Frañs adal an Dispac'h. Abalamour da se n'en deus ket gellet ar gallaoueg ober ouzh cheñchamantoù bras an 20vet kantved ha lakaet e oa bet ar pouez war ar galleg : hiraet eo bet an amzer-skol, bed a labour zo cheñchet, ar c'hêrioù hag ar mediaoù o vrasaat, pouez ar skrivañ ouzh en em ledanaat, an divroañ,…. E 2009 e oa bet lakaet ar gallaoueg e-mesk ar yezhoù « en arvar a-grenn » gant an UNESCO en e Atlas ar yezhoù en arvar.

Niverusoc'h-niverus eo an dud plijet gant ar gallaoueg a-c'houde ar blezadoù 1970 neoazh. Un dastumadenn lennegel a-vremañ a oa bet embannet e 1982. Ar gallaoueg a c'heller dibab er vachelouriezh a-c'houde 1984 e akademiezh Roazhon. E 1993 e oa aet a-zindan ar wask troioù-kaer Tintin troet e gallaoueg, ha bandennoù-treset arall a zo bet embannet a-c'houdevezh. E 1995, ar geriadur diyezhek kentañ a oa bet embannet. Adal 2002, PlumFm a skign un dek eur abadennoù gallaouek bennak ar sizhun. Ar yezhadur kentañ a oa bet embannet e 2005. Ha meur a dra a zo bet kaset da benn e-korf ar blezioù tremenet. Diwar gement-se eo bet lakaet politikerien zo er jeu ivez evit reiñ ur statud publik d'ar yezh. E miz an Azvent 2004 e oa bet anavezet « ar gallaoueg hag ar brezhoneg evel yezhoù ofisial e Breizh war-un-dro gant ar galleg ». Tamm ha tamm e vez kaset an traoù war raok gant an dud a sav krog ar gallaoueg.

Evit gouzout hiroch

Lec'hienn Bretania a ziskouez un teul a-ziwar ar gallaoueg bet skrivet gant Chubri e 2014 : Le gallo, la langue de la Haute-Bretagne.